W ocenie wzrostu dziecka podstawą jest dokładny pomiar. U dzieci do 18 miesiąca pomiar wykonuje się w pozycji leżącej przy użyciu liberometru. Pomiar centymetrem krawieckim po krzywiznach jest obarczony sporym błędem. U dzieci starszych pomiar wykonuje się w pozycji stojącej przy pomocy wzrostomierza. Dziecko powinno stać na stałym równym podłożu. Pięty, pośladki, łopatki i głowa powinny dotykać listwy do pomiaru wzrostu. Głowa ustawiona prosto. Do oceny wzrostu służą specjalne siatki centylowe. Wzrost poniżej 3 centyla oznacza, że wśród rówieśników badanego dziecka niższych jest od niego mniej niż 3% dzieci. Dolną granicę normy stanowi właśnie 3centyl. U dziecka ze wzrostem poniżej 3 centyla stwierdza się niskorosłość.
Bardzo ważne jest też tempo wzrastania małych pacjentów. Najlepiej oceniać je w odstępach 6 miesięcznych. Zahamowanie tempa wzrostu u dotychczas prawidłowo rosnącego dziecka jest sygnałem wysoce niepokojącym i wymaga diagnostyki.
Prawidłowe tempo wzrastania:
7cm/rok u dzieci do 3 roku życia
6cm/rok u dzieci w okresie 3 do 5 roku życia
5cm/rok u dzieci w okresie od 4 do 10 roku życia
4cm/rok u dziewcząt powyżej 10 roku życia , a także u chłopców powyżej 12 roku życia (jeszcze przed okresem dojrzewania).
Przyczyny niskorosłości:
1. Niedożywienie białkowo-kaloryczne.
W społeczeństwie polskim około 10% dzieci jest permanentnie niedożywiona. U części z nich jest to niedożywienie wynikające z ubóstwa, czy patologii społecznych. U innych jest ono wynikiem nieprawidłowości w żywieniu lub braku konsekwencji rodziców. Dzieci często nie jedzą śniadania przed wyjściem do przedszkola lub szkoły. Na drugie śniadanie kupują słodkie pieczywo, lub wyłącznie słodycze. Krótkie przerwy utrudniają zjedzenie przyniesionej z domu kanapki. Późny obiad w domu sprawia, że dziecko uzupełnia energię wysokosłodzonymi napojami. Skutkiem jest dostateczna ilość kalorii, ale znaczny niedobór białek. Dotyczy to zwłaszcza dzieci ze słabym apetytem. Same niedobory pokarmowe mogą wywołać niskorosłość, ale często występują równocześnie z innym przyczynami niskorosłości.
2. Niedobory wzrostu w przebiegu chorób przewlekłych
- choroby przewody pokarmowego: zespoły złego trawienia i wchłaniania w przebiegu celiakii lub przewlekłych zapaleń jelit czy zapaleń wątroby
- przewlekłe choroby neurologiczne przede wszystkim mózgowe porażenie dziecięce
- ciężkie wrodzone wady serca zwłaszcza sinicze
- inne choroby przewlekłe nerek, wątroby czy płuc jak mukowiscydoza, astma oskrzelowa o ciężkim przebiegu, zaburzenia metaboliczne i choroby spichrzeniowe
- u małych dzieci przewlekłe choroby infekcyjne: gruźlica, cytomegalia, toksoplazmoza, lamblioza, tasiemczyce, zakażenie HIV.
Noworodek z niską lub bardzo niską masą urodzeniową może być dzieckiem niskorosłym.
4. Liczne zespoły uwarunkowane genetycznie, które charakteryzują się między innymi niskorosłością (np. zespół Downa, zespół Turnera).
5. Zaburzenia hormonalne:
- niedoczynność tarczycy
- niedobór hormonu wzrostu
- wielohormonalna niedoczynność przysadki mózgowej
- przedwczesne dojrzewanie płciowe
- niewyrównana moczówka prosta
- niedostatecznie wyrównana cukrzyca
6. Niedobór wzrostu może być spowodowany czynnikami psychosocjalnymi takimi jak:
- choroba sieroca
- zespoły niezaspokojenia potrzeb emocjonalnych dziecka
- zespoły porzucenia przez rodziców
- alkoholowy zespół płodowy
- stany po operacjach centralnego układu nerwowego
- stany po naświetlaniu centralnego układu nerwowego
- chemioterapia
- radioterapia
- leczenie dużymi dawkami leków sterydowych
U 21% dzieci, które przed okresem dojrzewania są niskorosłe, nie stwierdza się żadnego z wcześniej wymienionych powodów. W czasie dojrzewania tempo wzrastania znacznie przyspiesza, a ich wzrost ostateczny mieści się w granicach normy. U tych dzieci dojrzewanie występuje nieco później. Rodzice tych dzieci są prawidłowego wzrostu i podają podobny przebieg wzrastania.
Rozpoznanie powodów niskorosłości u małego pacjenta jest trudne, bo mogą one być wieloprzyczynowe, a leczenie wymaga zaangażowania lekarzy i psychologów a często terapii całej rodziny.
Małgorzata Stokowska-Wojda
