Po ciemnym i zimnym okresie jesienno-zimowym wyczekujemy słońca i z lubością poddajemy się jego dobroczynnemu działaniu. Zapominamy o depresji jesiennej i z przyjemnością oglądamy w lustrze własną muśniętą słońcem twarz.
Czy wszystko, co oferuje nam słońce jest życiodajne i bezpieczne?
Promieniowanie słoneczne obejmuje promieniowanie ultrafioletowe UV, promieniowanie widzialne i promieniowanie podczerwone. Każde z nich oddziałuje na skórę.
W zależności od długości fali promieniowanie ultrafioletowe dzieli się na UVA, UVB i UVC.
UVC to promieniowanie o najkrótszej długości fali. Ma najsilniejsze działanie uszkadzające dla cząsteczek organicznych, stąd jego efekt bakteriobójczy. Promieniowanie UVC jest całkowicie wychwytywane przez atmosferę i nie dociera do powierzchni Ziemi, poza miejscami położonymi wysoko ponad poziomem morza.
UVB - promieniowanie ultrafioletowe o średniej długości fali w części jest absorbowane przez warstwę ozonową, ale jego część dociera do Ziemi. To właśnie ten rodzaj promieniowania jest w największym stopniu odpowiedzialny za uszkodzenia skóry:
- Wczesne - rozwój rumienia i oparzenia słonecznego w 12-24 godzin po ekspozycji na słońce.
- Późne - występują one po 48-72 godzinach od ekspozycji. Promieniowanie UVB powoduje uszkodzenia DNA, RNA, białek i błon komórkowych, co prowadzi do zmian w naskórku, tkance łącznej i naczyniach krwionośnych przyspieszając proces starzenia się skóry. Natomiast wywołane przez promienie UVB mutacje DNA w komórkach skóry inicjują procesy nowotworowe. Organizm posiada zdolności naprawcze uszkodzonego przez promieniowanie UV DNA, ale często nie są one dostatecznie wydolne. Nagromadzenie się błędów genetycznych w komórkach skóry przez nadmierną, powtarzającą się ekspozycją na słońce skutkuje powstawaniem wielu zmian przewlekłych, fotostarzeniem i rozwojem nowotworów skóry.
UVA - promieniowanie graniczące ze spektrum widzialnym, w większości przechodzi przez atmosferę. Jest najmniej szkodliwe dla skóry. Może wywołać wprawdzie rumień prawie natychmiast po ekspozycji, pobudza też produkcję melaniny i daje opaleniznę, ale nie uszkadza DNA i nie ma działania rakotwórczego jeśli chodzi o skórę.
Niektóre osoby charakteryzuje zwiększona wrażliwość na promienie UV, zmiany jakie się pojawiają u tych osób zwane są fotodermatozami i mają różnorodną formę i przebieg.
Najczęstszymi fotodermatozami są wielopostaciowe osutki świetlne. Zmiany skórne mają niecharakterystyczną formę, często przypominają odczyn po ukąszeniu owada z rumieniem i świądem. Zmiany występują wiosną i latem i dotyczą skóry w miejscach odsłoniętych. Po upływie kilku dni ustępują i powracają po kolejnej ekspozycji na słońce. W Europie częściej chorują kobiety.
Pokrzywka słoneczna - stosunkowo rzadka. Charakteryzuje się bąblami, które powstają po nasłonecznieniu.
Opryszczki ospówkowate - grupa rzadkich fotodermatoz. Pod wpływem słońca powstają pęcherzyki podobnie jak w opryszczce. Goją się z pozostawieniem śladów w postaci przebarwień, odbarwień skóry i blizn.
Reakcje fototoksyczne - częste. Przejawiają się ostrym miejscowym zapaleniem skóry, przyjmują postać rumienia i pęcherzy, pojawiają się nagle. Do ich wystąpienia niezbędna jest obecność określonej substancji chemicznej w lub na skórze, która wzmacnia efekt promieniowania słonecznego.
Mogą być to substancje endogenne produkowane przez organizm w przebiegu takich chorób jak np. porfiria czy pelagra.
Wprowadzone drogą pokarmową, do tych substancji należą niektóre leki w tym antybiotyki i niektóre leki przeciwzapalne.
Fototoksycznie mogą też działać kosmetyki: perfumy, wody toaletowe, czy płyny po goleniu posiadające w swoim składzie olejek z bergamotki. Fotoksyczne substancje zawierają również rośliny, co może wywołać tzw. fitodermatozę podczas przebywania na świeżo skoszonej łące.
Fotoalergiczne zapalenie skóry - występuje przy ekspozycji na substancję uczulającą i promieniowanie słoneczne jednocześnie. Działanie fotoalergiczne mają kosmetyki zawierające piżmo ambratowe, mydła, środki dezynfekcyjne, filtry przeciwsłoneczne UVA i UVB, środki przeciwbakteryjne i niektóre leki przeciwzapalne.
Przewlekły charakter ma przebiegające z nadwrażliwością na światło przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry.
Wiele chorób wykazuje zaostrzenie po ekspozycji na słońce, osoby, które na nie cierpią, zdecydowanie nie powinny się opalać. Są to:
· toczeń rumieniowaty
· trądzik różowaty
· choroba Dariera
· choroba Haileya-Haileya
· powierzchowna rozsiana porokeratoza
· autoimmunologiczne choroby pęcherzowe
Jednak słońce ma wiele efektów korzystnych. Wytwarzany pod jego wpływem barwnik-melanina ma działanie ochronne dla skóry. Przy pomocy promieni UV w skórze syntetyzowana jest witamina D₃, niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania naszego układu kostnego i odporności.
Promienie UV wykorzystywane są w leczeniu wielu chorób nie tylko dermatologicznych. Fotolecznictwo stosowane jest w: łuszczycy, bielactwie nabytym, atopowym zapaleniu skóry, świerzbiączce guzkowej, niektórych fotodermatozach, pokrzywce barwnikowej, niektórych chłoniakach, czy nawet w transplantologii.
Fakt czy kąpiel słoneczna będzie dla nas korzystna i przyjemna, czy szkodliwa zależy od naszej rozwagi .
Małgorzata
Stokowska-Wojda
